mércores, 30 de setembro de 2015

O PEIRAO DA MEMORIA


Fotografía de Xosé Luís Alonso
Eugenia Rey Acuña, a muller da fotografía, naceu o 27 de setembro de 1932. Ten 83 anos. A súa nai, Áurea Acuña Seoane, morreu con 22 anos, cando ela tiña 4 meses. O 2 de marzo de 1937, os fascistas fusilaron ao seu pai en Pontevedra e enterráno nunha tumba sen nome, da que nunca máis volveu. Eugenia ficou no mundo coa súa avoa, Peregrina Acuña Seoane, nai solteira, muller forte e valente. Ficou aquí na terra para chorar amargamente polo pai preso, polo pai asasinado.

A comezos de 2014 fun á súa casa do Chincho na procura das páxinas do libro do esquecemento e tiven a sensación de que levaba décadas agardando ese momento. Levaba décadas esperando falar do que lle pasara ao seu pai, que tocaba o clarinete na banda de Ponte Sampaio e bailaba que daba gusto velo. Levaba décadas chorando en silencio unha ausencia que non parara de medrar, desde o día que foi ao Lazareto de San Simón visitalo e nunca máis o volveu ver. Desde o día de xullo do 36 que os falanxistas o foron buscar á casa do Outeiro e el lle dixo a Peregina que lle deixaba tres pesos para mercar herba para a semente e un vestido vermello para a nena.

En marzo de 2014 a asociación A Regaduxa organizou unha homenaxe ás vitimas do franquismo no concello de Vilaboa. Ali estaba ela, Eugenia Rey Acuña, chorando bágoas de emoción e orgullo polo pai asasinado, polo pai soterrado nunha tumba anónima, polo pai enterrado no silencio da Historia.

O pasado 26 de abril, Eugenia acompañounos na presentación da inscrición de homenaxe ás vítimas do terror franquista en Vilaboa que a Regaduxa quere instalar no peirao de Deilán, en Santa Cristina de Cobres. No peirao no que foi obrigado a realizar traballos forzados o seu pai, Eligio Rey, con centos de presos da illa. Quen lle vai explicar a Eugenia a negativa de Portos de Galicia a permitir esta homenaxe sinxela e sentida das xentes de Vilaboa?

O sábado 3 de outubro voltaremos a ese peirao para acabar co silencio ao que foi condenado Eligio, para limpar as bágoas de soidade e de dor de Eugenia, para compartir o seu orgullo de filla dun republicano, dun home de ben, humilde e honrado. Para que a luz da memoria dos homes e mulleres de Vilaboa que loitaron pola democracia e a liberdade venza definitivamente o esquecemento. E para acabar para sempre coa insensibilidade dos que ainda hoxe pretenden administrar o pasado e gobernar sobre os sentimentos das persoas.

PD O vindeiro sábado 3 de outubro, ás 7 da tarde, a Regaduxa Memoria Histórica de Vilaboa organiza un acto público no peirao de Santa Cristina de Cobres (Vilaboa) para denunciar a negativa de Portos de Galicia a instalar una inscrición de homenaxe ás vítimas do terror franquista en Vilaboa.

 

Eligio Rey, canteiro e músico

(texto publicado no blog en marzo de 2014)

Onte pola tarde fun a Paredes (a miña terra natal, no concello de Vilaboa) falar con unha muller de 82 anos á que lle mataron o pai cando tiña 4 anos, o 2 de marzo de 1937, despois de pasar meses preso en San Simón; matáronlle o pai (a nai morrera cando tiña catro meses) por ir a Pontevedra o 20 de xullo, por ser obreiro e comunista e defender a legalidade (a iso os golpistas chamábanlle rebelión); matáronlle a esperanza, a liberdade, a infancia e condenárona nun mundo de miseria, de fame, de terror.
Esta muller tamén me falou dos veciños e veciñas perseguidos, agochados no monte e nas cortes do gando; das mulleres rapadas; dos asasinos e dos seus cómplices. Faloume da represión invisíbel, da persecución e da dor interminábel. Gardaba coma un tesouro o libro Aillados, que fala do seu pai preso na illa que case se ve desde a súa casa. Quedamos para falar outro día mais vou precisar máis días para que me desvele a súa enciclopedia do esquecemento. Díxenlle que queriamos organizar no mes de marzo un acto en homenaxe do seu pai e os ollos enchéronselle de emoción e de orgullo.

Despois de tantos anos, aínda se laian algúns de que queiramos saber o que pasou, de que mundo silenciado vimos, e sinto con máis forza a obriga de saber, de pronunciar os nomes das vítimas, de sacalos da escuridade dos arquivos militares e da letra fría dos rexistros civis, de poñelos en letra escrita nunha historia que aínda non está contada e que reclama xustiza.
Na memoria de Eligio Rey Freijanes e de todas as persoas que foron encarceradas, perseguidas, aldraxadas, encerradas no xigantesco cárcere e enterradas no inmenso cemiterio do franquismo.

 

domingo, 20 de setembro de 2015

UN CESTO DE MAZÁS: A MEMORIA CORAL


As que pasaron os que quedaron, iso ninguén o sabe
Carmen Meaños Abuín A Carrilla

 
Ilustración de Mario Granell incluida no
libro Un cesto de mazás
O segundo libro de Montse Fajardo, Un cesto de mazás. Memoria das vítimas do 36 e do tempo que veu, recolle dezaseis capítulos da violenta represión desatada polo fascismo en Galiza a partir de xullo do 36. Son historias dramáticas, impactantes, conmovedoras, protagonizadas por homes e mulleres humildes –obreiros, sindicalistas, mestres e mestras- que na maior parte dos casos saen do anonimato aos que os condenou o esquecemento imposto durante décadas.
O libro debulla a memoria da violencia, do terror e da dor sufrida polas vítimas directas e tamén -unha das grandes teimas da autora- da onda expansiva que alcanzou ás súas familias e que durou décadas, e segue aínda presente, como unha marca gravada a ferro na pel, no corazón, na alma. De feito, na maior parte dos capítulos, o protagonismo céntrase nos que quedaron: nas nais, nas irmás, nos fillos, nos compañeiros e compañeiras que tiveron que atravesar as estacións do horror, do medo, da necesidade, da humillación, do desamparo  e do silencio obrigado. E con extraordinaria sensibilidade para captar os detalles, Montse Fajardo salfere as historias con escenas nas que abrolla a luz no medio da noite, nas que xorde a solidariedade, a tenrura, o amor, a compaixón para redimir as vítimas de tanta maldade. Aparecen así no relato mulleres que estiban cadáveres abandonados no monte; mulleres que ceden un lugar no camposanto para soterrar corpos anónimos, sen dereito a lápida, sen dereito a dó; nenos que balizan esas tumbas espidas orientándose co pau da luz; nenas que recollen flores para ofrendar aos asasinados; cestas de alimento que chegan de casas amigas, solidarias...

Contra o que poida parecer, Un cesto de mazás non é un libro pesimista, derrotista, triste. Todo o contrario. É unha obra esperanzada, combativa, rebordante de orgullo e dignidade. Do orgullo e dignidade que as familias gardaron durante décadas no interior das casas, nunha memoria íntima e resistente, e que agora ve a luz nun libro extraordinario, que fala de grandes sentimentos e emocións, de ideas e valores universais, de vidas que precisan ser contadas, coñecidas, lembradas.
Son vidas que a autora transmite con paixón, con lealdade, con extremo respecto. Porque indubidabelmente toma partido por elas, ponse do seu lado, na súa pel, na súa dor. Mais a fidelidade á memoria oral compleméntase coa consulta de fontes escritas –xornais, libros de historia, expedientes oficiais- para conformar un relato sólido, rigoroso e cheo de emoción sobre o que pasou, sobre as que pasaron os que quedaron.

Malia traballar coa materia delicada da fonte oral, Montse Fajardo conxuga con mestría o oficio xornalístico, a investigación histórica e a narración literaria para construir un libro orixinal, fresco, moi coidado no fondo e na forma, que explora novos camiños para contar episodios da estremecedora represión que asolou Galiza no 36 e no interminábel tempo que veu despois.
E aínda que na construción do relato se percibe o dominio da arte narrativa, a capacidade para contar historias, para coidar os pequenos detalles, para a sorpresa e a emoción, ao longo do libro escóitanse unha e outra vez as voces das vítimas, ás que a autora cede o protagonismo absoluto. É así como a memoria oral se transforma en memoria coral, as voces solitarias en crónica solidaria, e a dor individual en berro colectivo.

Como as mulleres que no final do libro fan soar as tarteiras e os sachos en manifestación de alegría e rebeldía ao paso da comitiva fúnebre dun asasino, esa memoria coral transmútase nun conmovedor alegato contra a barbarie, en facho de luz vixía contra a desmemoria e nunha chamada para non adiar máis as arelas de xustiza.

martes, 8 de setembro de 2015

MEMORIA DO BUEU FRATERNO

Para Josefa Lobeira, que en setembro cumpriría 116 anos. Co maior dos arrolos.

Antes de que o mataran xuntounos a todos. A Josefa e os sete fillos. Contoulles o que lle dixo o Massó do tempo da infamia, José María, o dono da vila. Ofreceulle traballo na fábrica. Díxolle que se renunciaba, se poñía o uniforme da Garda Cívica, non lle ía pasar nada a el e á súa familia. Moitos deron a volta, el non. Vaste arrepentir, aquí tiñas o porvir teu e dos teus fillos...
Xuntounos a todos e díxollo así, para que soubesen quen o había matar:

-Se me pasa algo a min o culpábel é el.
El non o matou. Pero como se o matase, porque el era o señor da vila e decidía sobre a vida e a morte. Despois estaban os asasinos, os matarifes, os que levaron a Ricardo Gómez Buceta, os que o foron matar a Marín unha noite de decembro de 1936
http://nondesaesquecemento.blogspot.com.es/2015/06/bueu-1936-i.html

Un daqueles pistoleiros nocturnos chamábase Collazo. Era de Rianxo. A súa muller celebraba as xestas do home cun retrouso abominábel: Cada vez que mi marido mata un rojo, me como un pollo. Seica tempo despois acabaron desprezados, illados. Seica voltaron para Rianxo. Seica alí mataron a Collazo...
A familia Gómez Lobeira ficou á intemperie. Sentiron o arrepío do medo. A dor da aldraxe. As noites de insomnio. Os golpes na porta de madrugada. Mais Josefa e os oito fillos que quedaron con ela (o oitavo levábao no ventre cando lle mataron o home) sentiron tamén a calor dun Bueu fraterno, xeneroso, solidario. Os rapaces baixaban á praia e sempre había barcos que chegaban con peixe fresco para matar a fame, para vender polas casas, para sobrevivir a aquel tempo de silencio.

E aquela familia humilde e honesta, aquela familia que tivera que vender propiedades para pagar unha faLsa débeda do home asasinado, aquela familia levou consigo ao exilio a memoria do que pasara, a gratitude a case todo Bueu (Que me perdoe a xente se non a lembro).
Aos patróns dos barcos que traían aquelas patelas de peixe fresco e xeneroso:

Paco González Paco Pito
Edelmiro González

Os irmáns Quinteiros, Ramón e Celestino
Manolo O Relo

Chuco Loira
O señor Corrales

Manuel Ríos
Pancho Curra

José Juncal Pepe de Mighelito
Medraño O Vello

O Canteiro, o que casara coa Conasa, que a raparon
Chuco Santos

Manuel de Socorra, patrón de Aldán
O señor Francisco da Canteira

...
No exilio de Montevideo Josefa foi a mellor nai do mundo, a mellor avoa. Nunca deu a esquecemento. Mantivo sempre accesa a chama da memoria, da vida honesta, da dignidade familiar. E transmitiulla aos seus. E deixou un escrito que é dun descomunal monumento da memoria. A denuncia do crime. O rexistro da dor. A procura insacíabel dunha xustiza que había voltar, ao cabo do tempo, -como o peixe fresco do 36- como un abrazo de todo o pobo do Bueu.

 
PD O sábado 5 de setembro de 2015 Ricardo Gómez Buceta, xunto con outros traballadores do concello de Bueu, xunto co alcalde asasinado, Xohan Carballeira, e cos concelleiros fusilados, encarcerados e perseguidos... recibiron a homenaxe da corporación e do pobo de Bueu.

Fontes e agradecementos

A miña gratitude a Julio Gómez Lobeira, fillo de Ricardo e Josefa, que me abriu de par en par as portas da memoria familiae e do Bueu fraterno o 27 de xullo de 2015.

O meu agradecemento a Xosé Novas, da Asociación Xohan Carballeira, que me levou ata el e me cedeu o manuscrito de Josefa.